Bal tarih boyunca farklı toplamlar tarafından ilaç olarak kabul edilmiş ve sağlığa faydası ön planda tutularak tüketilmiştir. Gerçek bir balın mideye kalbe ve cilde iyi geldiği bilinmektedir. Doğal olarak üretilmiş bir balın mikropları öldürdüğü için yaraları iyileştirici gücü olduğuna inanılmaktadır. Peki her balın iyileştirici etkisi var mı? Özellikle bazı balların yüksek antimikrobiyal değerleri sayesinde aktif bal olarak adlandırıldığı bilinmektedir. Peki balların antimikrobiyal özelliği nereden geliyor? Tüm bu merak edilenleri, balın insan sağlığı üzerindeki etkisini, tüketimi uygun olan balları ve balın antimikrobiyal özelliğini ölçmek için kullanılan TA değerini inceleyeceğiz.  Ek olarak, TA değerine eş değer olarak görülen UMF değeri ve son olarak da MGO değeri hakkında bilgiler vereceğim.

Piyasada satılan her bal antibakteriyel midir?

Market rafında bulabileceğimiz her balın antibakteriyel gücü olmayabilir çünkü balların çiçek kaynaklarına göre içeriği çok değişkenlik gösterir. En büyük yanılgı da tüm balların aynı özellikte olduğuna inanılmasıdır. Farklı farklı floralarda üretilmiş ballar nasıl aynı olsun ki?  Ayrıca bir yok büyük bal paketleyici balın kristalleşmesini engellemek için balı yüksek ısıda pastörize etmekte ve gene bal içerisinde bulunan polenleri çok ince filtre ile ayırmaktadır. İşlem gören balın özelliği değiştiği gibi botanik kaynakta çok önemlidir.  Örneğin Yeni Zelanda’da üretilen Manuka balları antimikrobiyal gücü ile ön plana çıkarken tarım arazilerinde üretilmiş Ayçiçek ballarının gücü aynı olmayabilir. Balın antimikrobiyal olup olmadığını ancak TA değerini analiz ederek anlayabiliriz.

Baldaki TA(Toplam Aktivite) değeri nedir ve hangi TA değerleri tüketime uygundur?

Baldaki Toplam Aktivite (TA) değeri,  balın bakterileri ve mikroorganizmaları öldürme gücüdür. Balın yapısındaki antimikrobiyal özellik arttıkça TA değeri yükselir. TA değeri 10+'dan büyük olan ballar arı ürünleri ile tedavi olan apiterapi de de kullanılacak kadar antimikrobiyal özelliklere sahiptir. Bir balın TA değeri laboratuvar analizi ile belirlenir.

Yeni Zelanda’da üretilen bir monoflora çiçek balı olan manuka ballarının antimikrobiyal gücü UMF veya MGO değeri ile ölçülür ve bu değer artıkça balın fiyatı da artar. Manuka balı olmayan balların antimikrobiyal gücü UMF ve MGO ile ölçülemez. Çünkü UMF ve MGO değeri belirlenirken sadece Manuka ballarında bulunan Metilglioksal (MGO) içeriğinin miktarına bakılır.

Elbette manuka balı olmayan diğer bazı çiçek balları da antimikrobiyaldir ve bunun ölçülmesine ihtiyaç vardır. Manuka balı olmayan çiçek ballarının antimikrobiyal gücü TA (Total aktivite) değeri ile ölçülür. TA değeri genelde 0 ile 20 arasında bir değer olup, 10 üzeri değere sahip balların tıbbi etkisinin olduğu düşünülür.

ABD İngiltere ve Avusturalya gibi ülkelerde  da artık çiçek ballarını TA ölçüsü ile yani toplam aktivite gücü ile pazarlayan markalar var.

İngiltere’de satılan bir markanın çiçek ballarının TA değeri artıkça fiyatı da artıyor. TA değeri olmayan çiçek balının fiyatı yaklaşık yaklaşık  £10 iken, TA değeri 10+ olan balın fiyatı yaklaşık £20, son olarak ta TA değeri 20+ olan çiçek balının fiyatı £30 olduğu görünüyor. Fiyatları değerlendirirken kavanozların sadece 227g bal içerdiğini unutmamak gerekiyor. TA değeri 20+ olan balın kg fiyatı yaklaşık 130 sterline geliyor.

Avusturalya’da satılan bal markası Fewster’s Farm’ın yarım kg’lık kavanozlarının fiyatı  TA değeri 10+ olduğunda $25 iken TA değeri 20+ olduğunda $50 oluyor. Fiyatın TA değeri ile beraber artması, yüksek TA değerine sahip balların az miktarda olmasından kaynaklanıyor. TA değeri yükseldikçe de balın tıbbi değeri de artıyor.

TA değeri olan ballar hangi amaçlarla kullanılır?

Geleneksel olarak bal, küçük yaraları ve küçük yanıkları iyileştirmek, boğaz ağrılarını yatıştırmak, diş çürümelerini önlemek ve sindirim sorunlarını iyileştirmek için kullanılmıştır. TA değeri 10+ ve üzeri balları rahatlıkla bu amaçla tercih edebilirsiniz. Yapmış olduğum araştırmada ülkemizde de analizleri yapılmış ve TA değeri 10+ ve üzeri ballar bulunduğunu gördüm. Gene ülkemiz de balların TA değeri artıkça fiyatının artığını biraz araştırarak sizde göreceksiniz.

Her çiçek bal aktif bal mıdır yani her çiçek balı TA değerine sahip midir?

 
Her çiçek balı aktif bal değildir yani TA değeri yoktur. Balın TA değerinin olup olmadığını gösteren en ekili faktör çiçek kaynağıdır. Çiçek kaynağına göre balın TA değeri ya hiç yoktur ya da ölçülebilir olduğu anlaşılmaktadır. Bunun yanında TA değeri pastörizasyon ve ince filtrelerden geçen ballarda ısının etkisi ile oldukça azalmaktadır, bazen yok olmaktadır.

Aktif bal nedir ve bu aktivite nereden gelmektedir?

Balda kullanılan "aktivite" terimi, balın bakterileri veya mikropların çoğalmasını engellemedeki kuvvetini belirtmek için kullanılır. Bazı araştırmalara göre balın antibakteriyel aktivitesinin oldukça değişken olabileceği ve farklı mikroorganizmaların farklı bal türlerine farklı duyarlılıkları olduğunu belirtilmiştir (1). Aktif ballar, antimikrobiyal gücü sağlayan doğal enzimler içerir, bu enzim balı üreten arılar tarafından bala eklenir ve bu enzim sayesinde hidrojen peroksit adı verilen bir madde üretilir. Hidrojen peroksit aktif bileşen olarak, insan derisine ve bağırsaklara karşı nazik olan güçlü bir antibakteriyel maddedir. Bu nedenle öksürük ve soğuk algınlığı tedavisinde ve yara pansumanlarında ve yanık yönetiminde kullanılabilir.

TA değeri nasıl hesaplanır?

Balda iki tür aktivite vardır (Peroksit Aktivitesi PA ve Peroksit Olmayan Aktivite NPA ) ve TA değeri bu değerlerin toplamı ile hesaplanmaktadır:

Toplam Aktivite (TA) = Peroksit Aktivitesi + Peroksit Olmayan Aktivite
 

• Peroksit Aktivitesi, arıların ballarını korumak için geliştirdiği doğal antimikrobiyal ve antifungal güçtür balda doğal olarak oluşan hidrojen peroksitin varlığından kaynaklanmaktadır.
• Peroksit Olmayan Aktivite, baldaki diğer biyoaktif bileşiklerin varlığından kaynaklanan biyoaktivitedir.

Bu matematiksel hesaplama yöntemini detaylıca açıklamak gerekirse şöyle bir örnek verebiliriz: Örneğin, PA' sı 12 ve NPA' sı 7 olan bir balın Toplam Aktivitesi 19'dur ve bir kavanoz üzerinde TA 15+ olarak etiketlenebilir.

Baldaki Peroksit Olmayan Aktivite (NPA) nedir?

Peroksit olmayan aktivite (NPA), arıların çiçeklerden topladığı nektardan ve baldaki asitlerden elde edilen tüm antimikrobiyal gücü içerir. Ağaçlar, kendilerini bakteriyel enfeksiyondan ve diğer amaçlardan korumak için birçok madde üretir ve maddelerden bazıları nektarda bulunabilir. Arılar nektarı bala çevirdiğinde kimyasallar çok daha konsantre ve aktif hale gelir. Bununla birlikte, bu kimyasallar genellikle bala acı veya antiseptik bir tat verir.

Balın Peroksit Aktivitesi bozulur mu?

Balın Peroksit Aktivitesi (PA)’nın ısı ve zamanla bozulduğu bilinmektedir, bu nedenle pastörizasyon veya balın 45oC'nin üzerinde ısıtılması, balın biyoaktivitesinin bir kısmını öldürebilir. Bu nedenle aktif balı asla ısıtılmamalı veya mikrodalgada pişirilmemelidir. Zaman konusuna da gelince, Peroksit Aktivitesi (PA) yıllar içinde çok yavaş bozulur, bu da bir kavanoz balın mutfakta kaldığı ortalama süreden çok daha uzundur.

Manuka balının ölçümü için kullanılan MGO ve UMF değerleri nedir?
Yeni Zelanda balı peroksit olmayan bir bal olarak kabul edilir ve iki alternatif aktivite derecesi vardır bunlar UMF ve MGO değerleridir. UMF (veya Benzersiz Manuka Faktörü), Manuka balındaki peroksit olmayan aktivite seviyelerinin ölçümünü içeren ve balın Manuka balı olduğu iddiasını onaylayan bir derecelendirme sistemidir ve NPA'yı tanımlamak için kullanılan bir terimdir ve tipik olarak 5+ ile 20+ arasında değişir.

UMF™ derecelendirmesi şunları içerir:

• Metilglioksal (MGO / MG)
• Leptosperin - balın Manuka bitkisinden geldiğini gösterir
• Dihidroksiaseton (DHA) - Manuka çiçeğinin nektarında bulunur
• Peroksit olmayan aktivite (NPA)

MGO(C3H4O2), balın peroksit olmayan aktivitesinin bir göstergesi olarak basitçe bir bal numunesindeki MGO konsantrasyonunun mg/kg cinsinden bir ölçümüdür.

Aşağıdaki tablo yaklaşık eşdeğer değerleri göstermektedir.

UMF (TA değerine eşdeğer olarak gösterilir)	Minimum MGO
UMF 20+	829
UMF 18+	696
UMF 15+	514
UMF 16+	574
UMF 12+	356
UMF 10+	263

Manuka balının diğer TA değeri olan ballar arasındaki aktivite farkı nedir?

Aslında hiçbir farkı yoktur sadece bazı ünlüler tarafından tercih edildiği için popüler olmuştur ve bu nedenle oldukça pahalıya satılmaktadır. Özetlemek gerekirse, Toplam Aktivitesi 20+ olan bir bal, Toplam Aktivitesi 20+ olan bir Manuka balı ile tamamen aynı antibakteriyel aktiviteye sahiptir.Tedavi edici özelliği için de TA değeri 10+ olan balları rahatlıkla tüketebilirsiz, elbette kullanmadan önce uzman doktora danışmanızda fayda var.


KAYNAKÇA

• Molan P. C. Theantibacterialactivity of honey. Bee World. 1992;73(1):5–28. doi: 10.1080/0005772x.1992.11099109.
  
  
• Mundo MA, Padilla-Zakour OI, Worobo RW. Growthinhibition of foodbornepathogensandfoodspoilageorganismsbyselectrawhoneys. Int J FoodMicrobiol. 2004;97:1–8.